Co trzeba wiedzieć o radioterapii onkologicznej?
Radioterapia obok chemioterapii jest jednym z głównych sposobów leczenia nowotworów złośliwych. Stosowana razem z chirurgią i chemioterapią pozwala uzyskać lepsze efekty terapeutyczne.
Na czym polega radioterapia?
Radioterapia to metoda leczenia wykorzystująca promieniowanie jonizujące. Umożliwia zabijanie komórek rakowych przez powodowanie uszkodzeń DNA jego komórek, które przestają się dzielić i umierają. Dawniej stosowanie radioterapii wiązało się z jednoczesnym niszczeniem zdrowych komórek sąsiadujących z guzem. Działo się tak, ponieważ stosowano jednorazowo duże dawki promieniowania. Zauważono, że choć osiągnięto zamierzony cel, jakim było wyleczenie nowotworu, było to okupione dużym kosztem. Pacjenci doświadczali ciężkich do zatamowania krwotoków spowodowanych zniszczeniem ścian naczyń krwionośnych, czy martwicy przylegających do guza zdrowych tkanek. Obecnie stosuje się niższe dawki promieniowania podawane częściej, dzięki czemu osiągany jest ten sam efekt terapeutyczny przy jednoczesnym minimalizowaniu działań niepożądanych. Jest to tak zwane frakcjonowanie dawki. Coraz większą popularność zyskują też nowo opracowane metody leczenia pozwalające na ograniczenie powikłań po radioterapii poprzez wykorzystanie zróżnicowanych źródeł promieniowania jonizującego i technik przestrzennych. Postęp technologiczny sprawił, że możliwa jest precyzyjna terapia ukierunkowana na komórki guza bez szkody dla zdrowych tkanek.
Skuteczność radioterapii
Radioterapia w samodzielnej terapii lub w połączeniu z innymi metodami leczenia skutkuje zwiększeniem liczby wyleczeń nowotworów. Aby udowodnić to zjawisko naukowcy przeprowadzili badanie w terapii raka żołądka, podczas którego odkryli, że lepszy wskaźnik przeżycia daje łączona radio- i chemioterapia niż sama chemioterapia.[1] Pamiętajmy jednak, że to, co sprawdziło się u jednego pacjenta, niekoniecznie sprawdzi się u drugiego. Każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie – nie u wszystkich chorych można zastosować radioterapię łączoną lub nie u każdego będzie najlepszą formą leczenia. Decyzję odnośnie dobrania terapii powinien podejmować lekarz onkolog w porozumieniu z chorym.
Rodzaje radioterapii
Radioterapię można podzielić w zależności od celu stosowania na:
- ablacyjną – jej celem jest wyleczenie zmian, które są groźne dla życia pacjenta, co jest kluczowe dla pacjentów posiadających przerzuty i ma wpływ na ich długość życia,
- paliatywną – ma za zadanie poprawę jakości oraz wydłużenie życia pacjentów, łagodzenie objawów, zmniejszenie nowotworu, ale nie wyleczenie choroby,
- radykalną – jej celem jest wyleczenie chorego.
Możemy też dokonać podziału radioterapii w zależności od położenia źródła promieniowania na teleradioterapię (EBRT) i brachyterapię (BT). W tej pierwszej źródło promieniowania jest od pacjenta oddalone, w drugiej umieszczone wewnątrz guza.
Teleradioterapia pozwala na napromieniowywanie kilkoma, a nawet kilkunastoma wiązkami. W brachyterapii źródła promieniowania (radionuklidy) w postaci ziaren, kapsułek, igieł lub drutu emitują promieniowania o małym przenikaniu do tkanek. Najczęściej wykorzystuje się izotopy cezu, jodu, radu, strontu, fosforu, irydu i złota. Brachyterapię możemy podzielić w zależności od wielkości przyjmowanej dawki promieniowania na niskodawkową (LDR) i wysokodawkową (HDR). W terapii niskodawkowej do organizmu na stałe wszczepiany jest izotop, w wysokodawkowej na określony czas terapii.
Brachyterapia niskodawkowa
Brachyterapia niskodawkowa jest często stosowana w leczeniu nowotworu gruczołu krokowego u mężczyzn. Polega na umieszczeniu na stałe w prostacie radioaktywnego implantu. Promieniowanie emitowane z tego źródła ma mały zasięg i umożliwia odpowiednie napromieniowanie raka, przy uniknięciu niepożądanego nadmiernego napromieniowania odbytnicy i pęcherza, co ogranicza wystąpienie skutków ubocznych. Takie leczenie ma jeszcze jedną istotną zaletę – trwa 1 dzień. Natomiast do wad można zaliczyć konieczność poddania się znieczuleniu ogólnemu oraz ryzyko wystąpienia ostrego zatrzymania moczu. Wielu pacjentów skarży się też na postępujące zaburzenia erekcji.
Radioterapia stereotaktyczna
Radioterapia stereotaktyczna jest z kolei rodzajem teleradioterapii, w której wysokodawkowe promieniowanie jonizujące podawane jest do guza nowotworowego z jednoczesnym niewielkim napromieniowaniem zdrowych tkanek sąsiednich w celu ich ochrony. Leczenie obejmuje około 5 frakcji (powtórzeń).
Radioterapia paliatywna
Jest to metoda bezbolesna, a jej zastosowanie w opiece paliatywnej zazwyczaj jest obarczone niewielkimi działaniami niepożądanymi, jak krótko występujący ból w leczonym miejscu. Zwykle działania uboczne promieniowania ograniczają się do leczonego miejsca na ciele. Obecnie radioterapia koncentruje się na ograniczaniu występowania skutków ubocznych oraz edukacji pacjentów z zakresu radzenia sobie z tymi, których doświadczają.[6] Do głównych działań niepożądanych można zaliczyć podrażnienia skóry i uczucie zmęczenia. To drugie zazwyczaj pojawia się podczas terapii i może się utrzymywać przez kilka tygodni od jej zakończenia.
Ile trwa radioterapia?
Samo naświetlanie trwa stosunkowo krótko. Jest to zazwyczaj ok. 10 minut. Natomiast leczenie w zależności od powodu leczenia, wielkości przyjmowanych dawek i tolerancji osoby leczonej może wynosić od 1 do 7 tygodni.
Czy radioterapia jest bezpieczna?
Radioterapia, jak każda metoda leczenia raka, jest obarczona występowaniem pewnych skutków ubocznych. Wczesne pojawiają się podczas lub niedługo po przebytej radioterapii i często są odwracalne. Dotyczą one jamy ustnej i jelit: suchość w ustach, zmiany w odczuwaniu smaku, jadłowstręt, nudności, biegunki, zaparcia, wymioty. Mogą wystąpić także częściowo odwracalne, jak np. utraty pamięci, zmęczenie. Późne skutki uboczne napromieniowania pojawiają się w ciągu kilku miesięcy do kilku lat po terapii. Zazwyczaj występują przewlekle i często mają tendencję do nawracania, co sprawia, że jakość życia pacjentów obniża się. Należą do nich zwłóknienia, przewlekłe owrzodzenia i martwica tkanek.
Wykaz źródeł
- Abshire D: The Evolution of Radiationtherapy In treatingcancer. 2018
- Herman KJ: Radioterapia nowotworów głowy i szyi.Wiadomości lekarskie. 2008
- Opracowanie analityczne AOTMiT Kompleksowa opieka onkologiczna – model organizacji diagnostyki i leczenia raka gruczołu krokowego. 2019
- Maciejczyk A: Radioterapia stereotaktyczna w leczeniu nowotworów płuca, Nowotwór płuca i oskrzela – innowacyjne metody leczenia i koszty gospodarcze. 2019
- Blamek S: Radiotherapy in patients with cardiacimplantableelectronic devices – clinicalexperience. 2017. OnCOReview. 7 (2), s. 64–69
- Niwińska A: Currentindications and methods of postoperativeradiationtherapy — repetitionbefore the exam. 2016. OncolClinPract; 12: 18–24.
- Barazzuol L: Prevention and treatment of radiotherapy-inducedsideeffects. 2020
