Dlaczego badania genetyczne to przyszłość walki z nowotworami?

‍

Badania genetyczne w przypadku nowotworów pełnią ważną rolę. Są pomocne w profilaktyce, diagnozie oraz planowaniu leczenia. W Polsce ich wykonywanie nie jest standardem. Dlaczego warto to zmienić i docenić badania genetyczne?

‍

Jaki jest związek między genetyką a nowotworem?

‍

Każdy z nas posiada unikalny zestaw genów. Możemy porównać go do szczegółowej instrukcji dla komórek, jak mają działać. Rozwój nowotworu wiąże się z pojawieniem mutacji w genach kierujących podziałami komórki. Błąd w przekazywanej informacji genetycznej sprawia, że komórki zaczynają się niekontrolowanie rozrastać. Ich nagromadzenie nazywamy guzem nowotworowym.

Większość zachorowań na nowotwory wiąże się z wystąpieniem mutacji nabytych. Oznacza to, że powstają one w trakcie naszego życia i związane są z narażeniem na szkodliwe czynniki (np. palenie tytoniu, nieprawidłowa dieta). Mniejszą część nowotworów stanowią przypadki wrodzonych uwarunkowań genetycznych. Nowotwór jednak nie jest chorobą dziedziczną. Przekazanie wadliwego genu jedynie zwiększa ryzyko zachorowania.

Nowotwór ma duży związek z genami. Powstałe nieprawidłowości w materiale genetycznym człowieka zaburzają normalnie działanie komórek. Poznanie błędów w „instrukcji organizmu” umożliwia nam działanie bezpośrednio na przyczynę choroby.

‍

Po co wykonywać badania genetyczne na raka?

‍

Skoro nowotwór związany jest z genami, możemy tę wiedzę wykorzystać. Zastosowanie genetyki w onkologii pozwala nam na:

wykrycie predyspozycji do zachorowania na nowotwór (profilaktyka),
znalezienie mutacji występujących w komórce nowotworowej u danego pacjenta (planowanie leczenia),
zastosowanie leczenie skierowanego na konkretny defekt genetyczny (terapia celowana).

Dzięki temu cały proces leczenia nowotworu jest zindywidualizowany i dostosowany do stanu konkretnego pacjenta. To ważne, gdyż różnimy się między sobą. W przypadku nowotworów ma to jeszcze większe znaczenie, ponieważ mutacje powiązane z danym typem nowotworu nie występują u wszystkich pacjentów. Przykładowo, w nowotworze jelita grubego często pojawia się mutacja w genie KRAS i NRAS. Nie ma jej u wszystkich. Jeśli badania genetyczne potwierdzą brak takiego defektu genetycznego u pacjenta, terapia inhibitorami EGFR nie będzie skuteczna.

‍

Ryzyko zachorowania na nowotwór

Pojawienie się mutacji w komórce nie oznacza od razu wystąpienie nowotworu. Zauważono jednak, że niektóre zmiany mogą zwiększać szansę zachorowania na nowotwór. Mogą być one dziedziczne. Najbardziej znanymi przykładami są rak piersi oraz rak jajnika z mutacjami w genach BRCA1 i BRCA2. Jeśli u pacjentki występowały rodzinne przypadki tego nowotworu, poleca się jej wykonanie badań genetycznych z krwi. Po wykryciu mutacji predysponujących do rozwoju nowotworu kolejnym krokiem jest rozmowa z onkologiem. Pomoże on ustalić, jakie działania warto podjąć, aby zmniejszyć szansę na rozwój nowotworu. Może być to zabieg (np. profilaktyczne usunięcie piersi w przypadku nosicielek mutacji w genach BRCA1/2), wprowadzenie zmian w trybie życia (np. zaprzestanie palenia) czy regularne kontrole u lekarza.

‍

Terapia celowana nowotworu

‍

W terapii celowanej używamy leków ukierunkowanych na konkretne zaburzenie genetyczne obecne w komórkach nowotworowych. Blokujemy w ten sposób wzrost i rozprzestrzenianie się komórek rakowych. Zastosowanie takiego leczenia wymaga wcześniej od pacjenta wykonania badań genetycznych. Musimy dowiedzieć się, jakie defekty genetyczne występują w tkance nowotworowej. Czasami może okazać się, że chory nie ma żadnej znanej i charakterystycznej dla danego nowotworu mutacji. Wtedy lekarz może rozważyć inne opcje leczenia, np. immunoterapię. Zaletą terapii celowej jest to, że działa głównie na komórki nowotworowe, oszczędzając te zdrowe.

‍

Jakie są rodzaje badań genetycznych w nowotworach?

Badania genetyczne mogą być ukierunkowane na wykrycie konkretnej mutacji genetycznej, np. mutacji BRCA1/BRCA2. Dostępne są także testy badające konkretny gen pod kątem nieprawidłowości. Coraz popularniejsze stają się rozbudowane badania genetyczne. Często są dedykowane konkretnym nowotworom. Bierze się w nich pod lupę kilka, kilkaset lub nawet wszystkie geny człowieka (panele genetyczne). Technika ta wykorzystuje sekwencjonowanie nowej generacji (NGS, ang. Next Generation Sequencing).

‍

Jak będzie się rozwijać diagnostyka genetyczna w kierunku nowotworów?

Pomimo dużych zmian w dziedzinie genetyki, nadal sporo nie wiemy. Przykładowo, nie poznaliśmy wszystkich zależności między konkretnymi zmianami genetycznymi a wystąpieniem danego nowotworu. Ponadto nawet jeśli znajdziemy dany defekt, nie zawsze mamy ukierunkowany na niego lek (terapia celowana).

W przeciągu ostatnich lat diagnostyka genetyczna nowotworów nabrała na znaczeniu. Ciągle się rozwija, a skorzystanie z badań genetycznych jest łatwiejsze niż jeszcze kilkanaście lat temu. Możemy się spodziewać, że przyszłość przyniesie dużo zmian. Obiecujące wydaje się wykorzystanie występujących między nami różnić genetycznych w profilaktyce i leczeniu onkologicznym. Cel wszystkich podejmowanych działań jest jeden: pokonanie rozwoju nowotworu.

‍

Wykaz źródeł

‍

Heald B, Marquard J, Funchain P. Strategies for clinical implementation of screening for hereditary cancer syndromes. Semin Oncol. 2016 Oct;43(5):609-614

Van Cutsem E et al. ESMO consensus guidelines for the management of patients with metastatic colorectal cancer. Ann Oncol. 2016 Aug;27(8):1386-422

Jassem J, Krzakowski M, Bobek-Billewicz B et al. Breast cancer. Oncol Clin Pract 2018; 14

Isaacs C, Peshkin B: Cancer risks and management of BRCA1/2 carriers without cancer. UpToDate 2022.

Lee YT, Tan YJ, Oon CE. Molecular targeted therapy: Treating cancer with specificity. Eur J Pharmacol. 2018 Sep 5;834:188-196

‍

Dlaczego badania genetyczne to przyszłość walki z nowotworami?