Działania niepożądane w leczeniu onkologicznymLeczenie przeciwnowotworowe może wiązać się z nieprzyjemnymi objawami. Jakie są najczęstsze działania niepożądane w leczeniu onkologicznym oraz jak można sobie z nimi radzić?
Efekt nocebo
Przed rozpoczęciem terapii nie należy się do niej negatywnie nastawiać. Istnieją przesłanki wskazujące, że nadmierne rozmyślanie na temat działań niepożądanych terapii, może sprawić, że będziemy doszukiwać się ich po zastosowaniu leczenia. Mianem efektu nocebo określa się wystąpienie działań niepożądanych ze względu na psychiczne nastawienie, że interwencja medyczna nie pomoże lub zaszkodzi, nawet jeśli w rzeczywistości pacjent otrzymuje substancję obojętną (nie oddziałowującą na organizm). Oznacza to, że w grupie osób, które są przekonane o tym, że pojawią się u nich jakieś niepożądane reakcje, istnieje większe ryzyko rzeczywistego ich wystąpienia niż w przypadku osób, które nie są uprzedzone.
Działania niepożądane a rodzaj leczenia
To, jakie działania niepożądane mogą wystąpić w trakcie leczenia, zależy od wielu czynników. Przede wszystkim od rodzaju leczenia, jakie zostanie wdrożone, ale także od ogólnego stanu zdrowia pacjenta, chorób współistniejących oraz leków jakie przyjmuje. Nawet w przypadku dwóch podobnych pacjentów z tym samym rodzajem nowotworu i leczeniem, mogą wystąpić różne działania niepożądane.
Ze względu na moment pojawienia się objawów działania niepożądane dzieli się na:
- ostre – występujące w momencie terapii (np. nudności),
- wczesne – pojawiające się 4-6 tygodni od rozpoczęcia leczenia (np. wypadanie włosów),
- późne – dają o sobie znać kilka-kilkanaście tygodni od terapii (np. uszkodzenie nerwów obwodowych),
- odległe – występują nawet kilka lat po zakończeniu leczenia (np. uszkodzenie układu rozrodczego).
Nudności i wymioty
Najczęściej występują po radio-lub chemioterapii, ale mogą być związane z podawaniem innych leków, np. przeciwbólowych. Jeżeli odczuwasz silne nudności i wymioty, lekarz może przepisać Ci leki, które będą ograniczały te objawy, np. ondansetron. Chorym zaleca się też produkty imbirowe, np. herbatę. Oprócz tego warto spożywać chłodniejsze posiłki i unikać intensywnych kuchennych zapachów.
Biegunka
Chemioterapia może podrażniać i uszkadzać nabłonek przewodu pokarmowego oraz prowadzać do bolesności i nieprzyjemnych objawów gastrycznych, w tym biegunki. Aby zapobiec odwodnieniu, należy pić minimum 8 szklanek płynów (2 litry) dziennie. W przypadku występowania biegunki dłużej niż 48h lub pojawienia się innych niepokojących objawów, skonsultuj się z lekarzem.
Wypadanie włosów
Zarówno chemio-, jak i radioterapia mogą powodować tymczasową utratę włosów. Włosy mogą być cieńsze lub wypadać. W trakcie chemioterapii można skorzystać z nasadki chłodzącej, która zwęża naczynia krwionośne i sprawia, że chemioterapeutyki wolniej docierają do mieszków włosowych. Czekając na odrośnięcie włosów, można skorzystać z peruk, szalików lub zabiegu mikropigmentacji (wprowadzenie pigmentu do naskórka, imitującego krótko przystrzyżone włosy). W czasie gdy skóra głowy jest łysa, należy odpowiednio ją pielęgnować, np. smarując kremami z filtrami w lecie.
Neuropatia
Chemioterapia może także uszkadzać nerwy obwodowe. Wskutek tego, chorzy doświadczają wielu nieprzyjemnych objawów typu mrowienie, palenie, zaburzenia czucia. Pacjentom mogą być podawane leki wspomagające regenerację nerwów lub łagodzące objawy leczenie chemioterapią. Niestety, w niektórych przypadkach (5-10%) polineuropatia bywa nieodwracalna.
Neutropenia
Neutropenia to obniżona liczba neutrofili w krwi obwodowej. Neutrofile (rodzaj białych krwinek) są elementem układu odpornościowego. Ich zmniejszona liczba wiąże się ze zwiększonym ryzykiem infekcji. Dlatego pacjentom onkologicznym zaleca się baczne obserwowanie organizmu i nie lekceważenie żadnych objawów.
Niedokrwistość
Niedokrwistość (anemia) to obniżenie stężenia hemoglobiny oraz liczby erytrocytów w krwi obwodowej. Jest następstwem leczenia lub wynika z choroby nowotworowej. Towarzyszy jej osłabienie, zmęczenie, duszność (szczególnie w czasie wysiłku). Jeżeli masz anemię, dbaj o dostarczanie energii z pokarmów i równoważ aktywność odpoczynkiem.
Suchość i ból jamy ustnej
Suchość jamy ustnej (kserostomia) spowodowana jest uszkodzeniem ślinianek (gruczołów produkujących ślinę) przez radio- i chemioterapię. Niewystarczająca produkcja śliny powoduje, że jama ustna nie oczyszcza się w prawidłowy sposób, co sprzyja rozwojowi drobnoustrojów, a co za tym idzie powstawaniu stanów zapalnych lub próchnicy. Dlatego bardzo ważne jest odpowiednie nawadnianie się. W aptece można zakupić także preparaty ze „sztucznej śliny” nawilżające śluzówkę jamy ustnej.
Zaburzenia odczuwania smaku lub zapachu
Chemio- i radioterapia mogą wpływać na odczuwanie smaków i zapachów. Przez co niektóre posiłki mogą wydawać się mdłe. Leczenie może też zmieniać odczucie pewnych potraw. Chorzy skarżą się m.in. na metaliczny posmak po posiłku lub bez żadnej przyczyny. Jeśli cierpisz na zaburzenia smaku, dbaj o to, aby Twoje posiłki były intensywniej doprawiane, np. poprzez dodatek ziół.
Obrzęk limfatyczny
Obrzęk może być wynikiem nowotworu lub leczenia przeciwnowotworowego. Tworzy się wskutek nieprawidłowego odpływu limfy, przez co gromadzi się ona w niektórych partiach ciała (najczęściej w rękach i nogach). Obrzęk może rozwinąć się podczas leczenia lub nawet kilka lat po zakończeniu terapii. Pomocne mogą być ćwiczenia, opaski uciskowe oraz wizyta u fizjoterapeuty.
Wykaz źródeł
Brasil R: Nocebo: zły bliźniak efektu placebo. 2018. The Pharmaceutical Journal 300(7911): 05.
Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej, Fundacja Tam i z Powrotem: Co warto wiedzieć. Działania niepożądane. 2018 [dostęp 27.05.2022]
National Cancer Institute: Nerve Problems (Peripheral Neuropathy) and Cancer Treatment. 2020 [dostęp 27.05.2022]
Center for Disease Control and Prevention: Side effects of cancer treatment. 2021 [dostęp 27.05.2022]
Pinna R, Campus G, Cumbo E, Mura I, Milia E. Xerostomia induced by radiotherapy: an overview of the physiopathology, clinical evidence, and management of the oral damage. 2015. Ther Clin Risk Manag.;11:171-188.
Brisbois et al. Characterization of Chemosensory Alterations in Advanced Cancer Reveals Specific Chemosensory Phenotypes Impacting Dietary Intake and Quality of Life. 2011. Journal of Pain and Symptom Management Volume 41, Issue 4, 673-683.
