Jak wygląda szczegółowa diagnostyka nowotworu?

Potwierdzenie rozpoznania choroby to nie jedyny cel diagnostyki nowotworów. Pozwala ona ocenić stopień zaawansowania nowotworu i jego typ histologiczny. Pomaga to ustalić najlepszą metodą leczenia, a później – monitorować efekty.

‍

Markery nowotworowe

Najczęstszym badaniem krwi jest morfologia, która pozwala ocenić ogólny stan zdrowia człowieka. We krwi możemy też sprawdzić obecność innych substancji, na przykład markerów nowotworowych. Ich poziom w organizmie często zwiększa się w przypadku rozwoju nowotworu. Chociaż kojarzą się głównie z profilaktyką, przydatne są także w procesie leczenia pacjentów onkologicznych. Pomagają ocenić postęp choroby, skuteczność terapii czy ryzyko wystąpienia nawrotów.

Jako przykłady markerów nowotworowych można podać:

• antygen karcynoembrionalny (CEA) w raku jelita grubego,
• ludzką gonadotropinę kosmówkową (HCG) w raku jąder,
• alfa-fetoproteinę (AFP) w raku wątrobowokomórkowym,
• swoisty antygen sterczowy (PSA) w raku prostaty.

‍

Diagnostyka obrazowa

Ultrasonografia (USG) jest szybkim badaniem, które pozwala zobrazować narządy wewnętrzne. Nie możemy jednak przy jego pomocy oglądać narządów otoczonych przez kości (np. płuca).

Uniwersalnymi metodami pozwalającymi na ocenę praktycznie całego ciała są tomografia komputerowa (CT) i rezonans magnetyczny (MRI). Tomografia wykorzystuje promieniowanie rentgenowskie. W dużej ilości jest ono szkodliwe, dlatego nie należy wykonywać jej bardzo często i w krótkich odstępach czasu. Z kolei rezonans uwidacznia tkanki za pomocą pola magnetycznego i fal elektromagnetycznych. Technika ta nie powoduje wnikania promieniowania do organizmu. Dzięki temu nie ogranicza to częstości wykonywania badania.

W szczegółowej diagnostyce nowotworu stosujemy także bardziej zaawansowane techniki. Użycie środka kontrastowego lub znakowanych radioizotopów może pomóc uwidocznić guza. Podczas scyntygrafii podajemy pacjentowi radioznaczniki. Wędrują one wraz z krwią i gromadzą w konkretnych narządach. Rozmieszczenie radioizotopu rejestruje się poprzez pomiar emitowanego promieniowania.

W pozytonowej tomografii emisyjnej (PET) wykorzystujemy wiedzę, że komórki nowotworowe zużywają więcej energii niż zdrowe komórki. Do organizmu wprowadzamy glukozę połączoną z radioaktywnym pierwiastkiem. Następnie mierzymy promieniowanie i sprawdzamy, gdzie zgromadziła się ona w największym stopniu. Daje to możliwość wykrywania nawet małych ognisk nowotworowych.

‍

Badanie histopatologiczne

W większości przypadków badanie histopatologiczne jest konieczne do potwierdzenia diagnozy. Ponadto ułatwia lekarzowi wybranie najlepszego leczenia oraz ocenienie rokowań. W badaniu, fragment podejrzanej tkanki poddaje się szczegółowej analizie pod mikroskopem. Wycinek pobiera się podczas zabiegu zwanego biopsją.

Badanie histopatologiczne dostarcza informacji o:

• typie histologicznym guza,
• stopniu złośliwości nowotworu,
• stadium zaawansowania.

‍

Diagnostyka molekularna nowotworów

We współczesnej medycynie koncentrujemy się na indywidualnych cechach chorego. Oznacza to, że dla każdego pacjenta onkologicznego staramy się dobrać terapię "szytą na miarę". W leczeniu nowotworów przybiera to formę terapii celowanej molekularnie. Stosujemy w niej leki skierowane na konkretny defekt genetyczny w komórce nowotworowej. Dzięki takiemu postępowaniu zwiększamy skuteczność leczenia oraz oszczędzamy zdrowe komórki.

Jednak przed zastosowaniem terapii celowanej musimy sprawdzić, jaki defekt genetyczny w komórkach nowotworowych występuje u pacjenta. Wymaga to wykonania przez chorego badań z zakresu diagnostyki molekularnej. Analizuje się w niej szczegółowo materiał genetyczny człowieka w poszukiwaniu nieprawidłowości w strukturze genów.

Materiałem do badań jest tkanka nowotworowa pobrana podczas biopsji lub w czasie operacji. Może być to również krew, jeśli chcemy określić skuteczność leczenia onkologicznego lub wykryć skłonność człowieka do zachorowania na nowotwór.

Poznanie nieprawidłowości w genach komórek nowotworowych pozwala na dobranie najlepszego leczenia. Przykładowo w raku jelita grubego stwierdzamy, czy występuje mutacja w genie KRAS i NRAS. Jeśli jest obecna, leczenie lekami z grupy inhibitorów EGFR może być nieskuteczne.

U pacjentek z rakiem piersi przed rozpoczęciem leczenia zawsze należy oznaczyć, czy mamy do czynienia z nadekspresją receptorów HER2 lub amplifikacją genu HER2. Możemy wtedy zastosować terapię celową w postaci trastuzumabu.

Inne leki, które wykorzystujemy w terapii celowanej to:

• wemurafenib – w leczeniu czerniaka (jeśli występuje mutacja w genie BRAF),
• gefitynib – w leczeniu niedokomórkowego raka płuc (jeśli występuje mutacja w genie EGFR),
• olaparyb – w leczeniu rak jajnika (jeśli występuje mutacja w genie BRCA1/2).

W Polsce Narodowy Fundusz Zdrowia refunduje część terapii celowanych w ramach chemioterapii lub programów lekowych. Prowadzone są również badania kliniczne z użyciem najnowocześniejszych leków lub nowych połączeń leków. Uczestnictwo w nich daje szansę na nieodpłatne skorzystanie z innowacyjnych metod leczenia.

Badania molekularne to szansa zwłaszcza u pacjentów z niepowodzeniem wcześniej zastosowanego leczenia onkologicznego lub w zaawansowanym stadium nowotworowym.

‍

Wykaz źródeł

‍

Van Cutsem E, Cervantes A, Nordlinger B et al. Metastatic colorectal cancer: ESMO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up. Ann Oncol 2014; 25(Suppl 3): iii1–iii9.

Oldenburg J et al.: ESMO Guidelines Committee. Electronic address: clinicalguidelines@esmo.org; EURACAN. Testicular seminoma and non-seminoma: ESMO-EURACAN Clinical Practice Guideline for diagnosis, treatment and follow-up. Ann Oncol. 2022 Apr;33(4):362-375

Vogel A: ESMO Guidelines Committee. Hepatocellular carcinoma: ESMO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up. Ann Oncol. 2018 Oct 1;29(Suppl 4):iv238-iv255.

Parker C et al.: ESMO Guidelines Committee. Electronic address: clinicalguidelines@esmo.org. Prostate cancer: ESMO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up. Ann Oncol. 2020.

Gallamini A, Zwarthoed C, Borra A. Positron Emission Tomography (PET) in Oncology. Cancers (Basel). 2014 Sep 29;6(4):1821-89

Polskie Towarzystwo Patologów „Standardy organizacyjne oraz standardy postępowania w patomorfologii 2020”

Therkildsen C, Bergmann TK, Henrichsen-Schnack T, Ladelund S, Nilbert M. The predictive value of KRAS, NRAS, BRAF, PIK3CA and PTEN for anti-EGFR treatment in metastatic colorectal cancer: A systematic review and meta-analysis. Acta Oncol. 2014 Jul;53(7):852-64

Jassem J, Krzakowski M, Bobek-Billewicz B, et al. Breast cancer. Oncol Clin Pract 2020

Sokolenko AP, Imyanitov EN. Molecular Diagnostics in Clinical Oncology. Front Mol Biosci. 2018;5:76. Published 2018 Aug 27

‍