Rak jajnika – diagnoza i co dalej?
Rak jajnika to choroba, która często bardzo długo nie daje objawów. Gdy już się pojawią, choroba może być zaawansowana. Jednak zwiększenie szans na przeżycie jest możliwe. Opiera się ono na skojarzonym leczeniu operacyjnym wraz z chemioterapią i leczeniem biologicznym. Terapia jest dobierana do konkretnego przypadku pacjentki
Zrozumieć chorobę – od objawów do diagnozy
Rak jajnika bardzo długo może nie dawać objawów lub mogą być one nie związane z drogami rodnymi. Na około rok przed rozpoznaniem mogą pojawić się objawy gastryczne, takie jak np. wzdęcia, nudności, bóle brzucha czy uczucie pełności w nadbrzuszu. We wczesnej fazie zaawansowania na jajniku lub jajnikach może pojawić się guz (zbudowana z komórek nowotworowych „narośl” na narządzie, nie występująca na zdrowej tkance). W kolejnej fazie choroby w jamie brzusznej pojawia się płyn, który uciska na znajdujące się w niej narządy.
Jajniki – zmiany rozmiarów i ból
Wielkość jajników, jako objaw przy diagnozie, jest niemiarodajna. Mogą być prawidłowych rozmiarów lub lekko powiększone w sytuacji, gdy nowotwór jest już obecny w jamie brzusznej. Jeżeli chodzi o występowanie bólu, może on dotyczyć brzucha, również w okolicy miednicy. Nie ma jednak danych wskazujących na to, by ból jajnika lub jajników był objawem wiążącym się z negatywnymi zmianami w tym narządzie.
Co po diagnozie?
Każda osoba, u której zdiagnozowano raka jajnika powinna zdecydować się na konsultację genetyczną. Odbywa się to w poradniach onkogenetycznych. Skierowanie do takiej placówki może wystawić lekarz rodzinny lub ginekolog. Ponadto, jeśli tylko pacjentka będzie się kwalifikowała, dzięki skierowaniu będzie mogła skorzystać z refundowanych testów genetycznych. Badaniami, które podlegają refundacji są: badanie obecności mutacji w genach BRCA1, BRCA2 oraz badanie poziomu CA-125, czyli markera nowotworowego raka jajnika w surowicy.
Wykrywanie nieprawidłowych mutacji w genach BRCA1 i BRCA2
Badanie takie wykonuje się, analizując tkankę guza, a następnie z próbki krwi lub śliny pacjentki, by potwierdzić pierwotny wynik. W Polsce takie badania genetyczne są objęte refundacją. Dostęp do niego przysługuje wszystkim pacjentkom, u których zdiagnozowano raka jajnika oraz członkom ich rodziny. Ponadto, mogą z niego skorzystać pacjentki chorujące na raka jajowodów, piersi lub otrzewnej. W przypadku kiedy nie wykryto negatywnych mutacji w wyżej wymienionych genach, ale spełnione są pewne kryteria wskazujące na zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworu, program obejmuje wykonanie testów genetycznych metodą sekwencjonowania nowej generacji (NGS). Wynik badania genetycznego ma ogromne znaczenie. Informuje o rodzaju nowotworu oraz jest wskazówką do drogi leczenia. Informacje te są ważne nie tylko dla pacjentki, ale i dla kobiet z jej najbliższej rodziny. Dzięki temu będą mogły być objęte odpowiednią opieką zdrowotną i wdrażać działania, które zmniejszą ich ryzyko na zachorowanie na raka piersi i jajnika.
Badanie poziomu markera nowotworowego CA-125
Badanie polega na pobraniu próbki krwi i sprawdzeniu w niej stężenia czynnika CA-125. U 80% pacjentek z rakiem jajnika stwierdza się jego podwyższony poziom. Informacja o ilości antygenuCA-125 w surowicy pomaga w diagnozie, doborze terapii, monitorowaniu odpowiedzi na nią oraz ocenie ryzyka nawrotu choroby. Badanie wykonuje się przed rozpoczęciem leczenia, ale może wystąpić konieczność ponownego oznaczenia w późniejszym czasie.
Metody leczenia
Leczenie chirurgiczne
Jest pierwszym etapem leczenia i jednocześnie działaniem umożliwiającym potwierdzenie rozpoznania. Podczas zabiegu, jeżeli tylko jest to możliwe, lekarze wycinają zmiany nowotworowe. Następnie usunięta tkanka zostaje poddana analizom w laboratorium, czego wynikiem jest dokładne określenie rodzaju guza. W praktyce klinicznej najczęściej zabieg nie kończy się jedynie na usunięciu zmian chorobowych. W przypadku braku nowotworu w obszarze miednicy małej (część miednicy, w której znajdują się narządy rodne wewnętrzne i pęcherz moczowy) zabieg obejmuje wycięcie macicy i przydatków (jajnika z jajowodami). Wiąże się to z trwałą niepłodnością pacjentki. Ze względu na rodzaj nowotworu, jakim jest rak jajnika, przy doborze leczenia brane są pod uwagę plany pacjentki na posiadanie dzieci. U młodych kobiet, które chcą zachować swoją płodność, w niektórych przypadkach można pozostawić jeden jajnik i macicę. W przypadku zaawansowanego raka jajnika pierwszą linią działania jest leczenie cytoredukcyjne. Polega ono na usunięciu każdej widocznej zmiany o charakterze nowotworowym. Dodatkowo, podczas tego zabiegu dochodzi do wycięcia macicy, przydatków i narządów zajętych przez chorobę.
Chemioterapia
Chemioterapia jest drugim elementem terapii raka jajnika. Informacja o wdrożeniu chemioterapii w leczeniu pacjentki nie przekłada się jednoznacznie na stwierdzenie, że sytuacja jest krytyczna lub bardzo zła. Większość przypadków raka jajnika ma do niej wskazanie. Leczenie dobierane jest do konkretnej sytuacji pacjenta, dlatego schematy leków oraz sam ich dobór może się różnić między pacjentami. Zanim zostanie podany lek może być konieczna premedykacja (przygotowanie organizmu do terapii oraz działania mające na celu złagodzenie działań niepożądanych). Premedykacja w praktyce polega na podaniu serii dodatkowych leków, które mają pomóc lepiej przejść leczenie docelowym lekiem.
Leczenie hormonalne
U niektórych pacjentek ze zdiagnozowanym zaawansowanym rakiem jajnika, może znaleźć zastosowanie terapia lekami hormonalnymi jako leczenie podtrzymujące. Wydłuża ono czas do wystąpienia progresji choroby, czyli pogorszenia stanu, lub postępowania choroby. U chorych, u których po zakończeniu chemioterapii i leczenia chirurgicznego nie stwierdzono obecności choroby, może wydłużyć czas przeżycia.
Radioterapia
Radioterapia to cykl zabiegów polegających na działaniu promieniowania w obrębie tkanki guza i jego otoczenia. Efektem takiej terapii jest niszczenie komórek nowotworowych. Radioterapia jest metodą leczenia, którą stosuje się, gdy stwierdzone są przerzuty do centralnego układu nerwowego (część układu nerwowego znajdującego się wewnątrz czaszki), kości i węzłów chłonnych
Co kiedy rak jajnika jest nieoperacyjny?
W niektórych sytuacjach, kiedy podczas pierwszego podejścia leczenia chirurgicznego nie ma możliwości wycięcia wszystkich zmian nowotworowych, można zastosować terapię neoadjuwantową. Jest to chemioterapia dobrana tak, aby przygotować guzy do wycięcia np. poprzez zmniejszenie ich rozmiarów. Ponadto ten rodzaj terapii jest dobierany, by zapobiec komplikacjom podczas zabiegu chirurgicznego oraz aby polepszyć stan pacjenta po takiej operacji.
Przerzuty – gdzie występują i co jak już są?
Przerzuty w raku jajnika mogą pojawić się w wątrobie, śledzionie, jamie opłucnej, kościach i centralnym układzie nerwowym. Jeżeli się pojawią lub nastąpi nawrót choroby, konieczna może być operacja lub chemioterapia. W niektórych przypadkach pacjentka może zostać skierowana na tzw. terapię celowaną. Takie leczenie zapobiega dalszemu rozwojowi choroby.
Co po leczeniu?
Po zakończeniu leczenia pacjentka nie zostaje pozostawiona sama sobie. Powinna zgłaszać się na kontrolę onkologiczną w ośrodku, w którym była leczona. Przez pierwsze dwa lata od zakończenia leczenia raz na 3 miesiące, a następnie co 6 miesięcy. Kontrola obejmuje USG i badanie ginekologiczne. Dzięki tym wizytom możliwe jest monitorowanie stanu pacjentki i wczesne wykrycie ewentualnych zmian.
Wykaz źródeł
Basta P. et al.: Zasady postępowania z chorymi z podejrzeniem i rozpoznaniem raka jajnika — rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, 2016 r.
http://onkologia.org.pl/rak-jajnika/ [dostęp 25.04.2022r.]
Chen L. et al. Epithelial carcinoma of the ovary, fallopian tube, and peritoneum: Clinical features and diagnosis, UptoDate, 2022 r.
Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2020 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego teksturozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu programówzdrowotnych (Dz.U. 2020 poz. 2209)
Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej dotyczące diagnostyki i leczenia raka jajnika, 2017 r.
https://www.zwrotnikraka.pl/na-czym-polega-radioterapia/ [dostęp: 02.05.22]
Ebrahimi S. et al.: Evaluation of the feasibility of using weekly paclitaxel as neoadjuvant therapy in patients with epithelial ovarian cancer; a pre-post clinical trial, 2021
Basta et al.: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej dotyczące diagnostyki i leczenia raka jajnika, 2015 r.
Chen L. et al.: Patient education: Ovarian cancer (The Basics), UpToDate, 2022 r.
