Rak prostaty  – jak zdiagnozować, metody leczenia

W Polsce rak prostaty to najczęściej występujący nowotwór u mężczyzn. Rzadko notuje się jego przypadki w młodym wieku. Najwięcej zachorowań przypada po przekroczeniu 50 lat.

‍

Rak prostaty

Rak prostaty nazywany jest również rakiem gruczołu krokowego czy stercza. Prostata to część układu moczowo-płciowego mężczyzny uczestnicząca w produkcji spermy. Większość przypadków raka prostaty przebiega bez objawów. Początkowo jego rozwój jest niezauważalny, a sami mężczyźni nie zgłaszają pogorszenia swojego stanu zdrowia. U części jednak mogą pojawić się dolegliwości takie jak częstomocz (także w nocy) czy trudność w oddawaniu moczu (np. przerywany strumień). Przerzuty raka prostaty najczęściej pojawiają się w kościach i mogą przejawiać się bólami kostnymi, np. kręgosłupa.

‍

Jakie badania w diagnostyce raka prostaty?

Oznaczenie we krwi stężenie antygenu sterczowego (PSA – ang. prostate-specific antygen) jest przydatne we wstępnej diagnostyce. Jego poziom podwyższa się przy raku prostaty. Jednorazowe wyższe stężenia nie jest wskazaniem do wykonania biopsji. Należy potwierdzać go w kolejnym badaniu.

Przy podwyższonym PSA w dwóch kolejnych badaniach krwi zwykle trzeba wykonać wieloparametryczny rezonans magnetyczny (mpMRI). Jeśli wynik mpMRI będzie niepokojący, lekarz zleca biopsję. Można ją również wykonać przy braku zmian na MRI, ale podwyższonym PSA. Dotyczy to między innymi mężczyzn, których krewni chorowali na raka prostaty.

Podstawą do potwierdzenia rozpoznania raka prostaty jest biopsja. Podczas niej pobierany jest podejrzany fragment tkanki stercza, a następnie analizowany pod mikroskopem w badaniu histopatologicznym. Przy użyciu skali Gleasona określa się stopień złośliwości nowotworu. Wynik pomaga przewidzieć szybkość rozwoju komórek nowotworowych i ich szansę na rozprzestrzenianie się poza prostatę. Dzięki temu można wybrać najlepszą metodę leczenia oraz określić rokowanie. Biopsja jest przeprowadzona w znieczuleniu przy kontroli ultrasonografii przezodbytniczej (TRUS).

‍

Leczenie chirurgiczne

Leczenie chirurgiczne to operacyjne wycięcie całego gruczołu krokowego objętego nowotworem (radykalna prostatektomia). Ta metoda leczenia jest skuteczna, zwłaszcza gdy guz ograniczony jest do prostaty i nie rozprzestrzenił się na inne narządy. Coraz popularniejszym wyborem jest operacja przy pomocy robota medycznego da Vinci. Pozwala na większą dokładność zabiegu i uniknięcie uszkodzenia okolicznych narządów.

Przed wykonaniem operacji konieczne może być zastosowanie innej terapii, np. hormonalnej (terapia neoadiuwantowa). Ma to na celu zmniejszenie rozmiaru guza, co ułatwia usunięcie go w  całości podczas zabiegu. Podane leki mogą też usunąć niewielkie przerzuty. Z kolei po operacji może zostać wdrożona terapia uzupełniająca (terapia adiuwantowa). Ma ona na celu zniszczenie komórek nowotworowych, które nie zostały usunięte podczas operacji.

‍

Radioterapia

Inną drogą leczenia jest radioterapia. Polega na naświetlaniu guza w celu zniszczenia komórek nowotworowych. Skierowanie promieniowania tylko na zmienione chorobowo tkanki pozwala oszczędzić te zdrowe. Możliwe jest wykorzystanie:

• teleradioterapii (radioterapia z pól zewnętrznych, EBRT – ang. External Beam Radiation Therapy),
• brachyterapii (BRT).

W teleradioterapii źródło promieniowania znajduje się w pewnej odległości od tkanek, natomiast w brachyterapii styka się bezpośrednio z guzem. Radioterapia może być zastosowana jako samodzielna metoda lub w połączeniu z leczeniem hormonalnym.

‍

Hormonoterapia

W leczeniu hormonalnym wykorzystuje się fakt, że komórki prostaty pobudzane są do wzrostu przez androgeny (np. testosteron). Celem terapii jest zniwelowanie wpływu tego hormonu na stercz (blokada androgenowa).

Kastracja chirurgiczna polega na usunięciu źródła produkcji androgenów, czyli jąder. Powoduje to obniżenie poziomu testosteronu we krwi. Jednak pomimo usunięcia jąder, w dalszym etapie może rozwinąć się nowotwór oporny na kastracyjne poziomy testosteronu (CRPC - castration resistant prostate cancer). Ważnym lekiem w przypadku leczenia tego nowotworu jest octan abirateronu.

Leków hormonalnych wykorzystywanych w terapii raka prostaty jest bardzo dużo. Dzieli się je na kilka grup, które różnią się mechanizmem działania, skutecznością i skutkami ubocznymi.

Estrogeny to hormony żeńskie, które niwelują działanie androgenów.  Wadą leczenia tą grupą leków jest zwiększone ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych (np. zawał serca). Nie są polecane w pierwszej linii leczenia.

Antyandrogeny dzieli się na steroidowe i niesteroidowe. Steroidowe (np. octan cyproteronu) mogą spowodować skutki uboczne w postaci spadku libido. Takiego efektu zazwyczaj nie obserwuje się przy antyandrogenach niesteroidowych (np. flutamid).

W przypadku zaawansowanego raka prostaty i występowaniu przerzutów wykorzystuje się często agonistów LHRH (np. goserelina). Początkowy wzrost poziomu testosteronu może spowodować nieprzyjemne objawy w postaci bólów kostnych lub niemożności opróżnienia pęcherza z moczu. Natychmiastowe obniżenie poziomu testosteronu i brak takiego efektu dają leki o podobnej nazwie – antagoniści LNRH (np. degareliks).

‍

Chemioterapia

Chemioterapia nie jest pierwszą linią leczenia. Wdraża się ją w raku prostaty opornym na kastrację czy w zaawansowanym stadium z obecnością przerzutów.

‍

Kriochirurgia i zabieg HIFU

Alternatywnym metodami, których skuteczność nadal jest badana, są kriochirurgia i metoda HIFU. Charakteryzują się one małą inwazyjnością. Podczas kriochirurgicznej ablacji stercza (CSAP - Cryosurgical Ablation Of The Prostate) komórki nowotworowe poddaje się działaniu niskiej temperatury, aby spowodować ich śmierć. Z kolei metoda HIFU (High-intensity Focused Ultrasound) niszczy tkankę nowotworową poprzez skupianie fali ultradźwiękowej o wysokiej energii. Powstająca w procesie wysoka temperatura prowadzi do obumierania komórek. Zabieg HIFU może być polecony pacjentom w przypadku pojawienia się nawrotów.

‍

Wykaz źródeł

‍

Wojciechowska U. Didkowska J.. Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe w Polsce. Krajowy Rejestr Nowotworów, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy. Dostępne na stronie http://onkologia.org.pl/raporty/ [dostęp: 19.04.2022]

Parker C et al.: ESMO Guidelines Committee. Electronic address: clinicalguidelines@esmo.org. Prostate cancer: ESMO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up. Ann Oncol. 2020.

Taplin E. M, Smith A. J: Clinical presentation and diagnosis of prostate cancer. UpToDate 2022 [dostęp: 26.04.2022]

N. Mottet et al. The EAU – EANM – ESTRO – ESUR – ISUP – SIOG Guidelines on Prostate Cancer (2022)

‍